Od pragmatyzmu do zjawiska społecznego

Ogrody społeczne na Litwie rozwiązały głównie problem braku żywności i mieszkań. Jednak w ciągu pięćdziesięciu lat istnienia stał się zjawiskiem społecznym. Interesowała i nadal interesuje artystów, architektów, fotografów, pisarzy, twórców programów telewizyjnych, innych autorów sztuki współczesnej i inicjatyw społecznych, których prace prezentowane na wystawie opowiadają o zbiorowym ogrodnictwie. Wystawiane prace są kontekstualizowane poprzez świadectwa byłych ogrodników i strzały krytyków, którzy ironizują to zjawisko.

Wszyscy byli uzależnieni od ogrodów. Niektórzy zaangażowali się tu w życie wirusowe, inni próbowali się od niego zdystansować, ale nikt nie pozostał obojętny. Autorzy książek i artykułów inspirowali się ogrodami zbiorowymi, a twórcy kultowego cyklu „Petraičių särme” naśmiewali się z ogrodników. Pisarka Vytautė Žilinskaitė stworzyła nawet humorystyczny film „Ogrodnik zimą”. Opisuje ogrodnika, który nagle zdał sobie sprawę, że ogród nie jest mu już potrzebny, gdyż o wiele bardziej ciągnęło go do salonu wystawowego, koncertów muzyki klasycznej i książek.

Ogrody stały się także przestrzenią nostalgii, w której ludzie próbowali przywrócić utracone wiejskie życie. Na przykład w ogrodzie Marcelijausa i Gražiny Mariji Martinaičiusów znajdował się dom rodziców poety przywiezionych z Žemaitiji wraz z przedmiotami. Wręcz przeciwnie, ogrody mogły torturować. Tutaj dla krytyka literackiego Vytautasa Kubilisa ogród stał się niekończącym się niewolnictwem, uniemożliwiającym… łowienie ryb.

Przestrzeń pomysłowości, indywidualności i sprzeczności

Na ogrody zbiorowe zwrócił uwagę jeden z kuratorów wystawy, badacz architektury M. Šiupšinskas, już podczas studiów na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Wileńskiego. Badacz, dostrzegłszy ten zaniedbany temat i zainspirowany wspomnieniami z dzieciństwa, spędzonymi w ogrodzie dziadków w Wilnie, napisał pracę doktorską na temat ogrodów zbiorowych. Stała się wystawą „6 hektarów opieki”. Baza ogrodów społecznościowych.

Pan Šiupšinskas przyznaje, że w trakcie swoich badań zainteresował się pomysłowością ogrodników. „Byłam pod wrażeniem poszczególnych altanek ogrodowych o oryginalnej architekturze. Szybko znikają, ale nadal są widoczne w ogrodach lub na naszej wystawie. Na przykład architekt Algimantas Umbras zaprojektował okrągły dom z wyrazistym dachem i ścianami wykonanymi z drewna kłody umieszczone obok siebie.

Albo pomysł architekta i badacza regionalnego Feliksa Bielińskiego, aby zamienić etnograficzną stodołę w domek ogrodowy na skraju Zalewu Kowieńskiego. Zaskoczyły mnie też dziwne przykłady architektury amatorskiej: dom w kształcie grzyba czy dom zbudowany z rur kanalizacyjnych. Do budowy wykorzystywano budynki mieszkalne, kominy budowano z kształtek pochodzących z budowy Teatru Opery i Baletu, domy wyposażano w sejfy i inne egzotyczne przedmioty” – wyjaśnia badaczka twórczości starożytnych ogrodników.

Dziś ogrody zbiorowe, z kilkoma wyjątkami, zamieniły się w wyspy indywidualnych domów i wspomnień. „Moja babcia ma we wspólnocie ogrodniczej „prawdziwy” ogród, który nie nadaje się do stałego zamieszkania. W dzieciństwie, które znajdowało się już na niepodległej Litwie, wiele rzeczy w tym ogrodzie mnie zaskoczyło: deski dziadka są ciągle kradzione, woda włączany jest tylko dwa razy dziennie, jaskier jest objęty niemal świętą ochroną, a winogrona w żaden sposób się do niego nie przylegają. Myślę, że to przeżycie musi być dobrze znane wielu osobom, które miały ogród” – żartuje kuratorka wystawa, G. Aksamitauskaitė.

„Patrząc na zjawisko ogrodnictwa zbiorowego z perspektywy konserwatywnej i już z większym dystansem w czasie, widzę wyraźnie, że było ono pełne sprzeczności, absurdów i przemierzało różne trajektorie. Interesuje mnie i Matus jako jedna przestrzeń społecznego, kulturowego oraz konflikty architektoniczne, gdzie władza i kontrola współistnieją z oczekiwaniami samorealizacji” – G. Aksamitauskaitė wyjaśnia koncepcję wystawy.

Fenomen ogrodów zbiorowych i jego sprzeczności ukazuje wystawa Eugenijusa Barzdiusa, Jonasa Buračasa, Andriasa Erminsa, Eglė Gineitytė, Gintarė Grigēnaitė, Linas Jusionis, Stanislausa Karanauskasa, Jonasa Klimašauskasa, Vsevolodsa Kovalevskisa, Feliksa Lukauskasa, Ignosa Maldausa, Al Girdas Mulwińska. s, Upės Pilitauskaitė, Lukas Pilkauskas, prace międzynarodowego studia urbanistycznego „PUPA Life over space”, Mindaugas Skudutis, Rūta Spelskytė-Liberienė, Vladas Suncovs, Algimantaos Švėgždas, Andrejaus Vasilenko.

Wystawa „6 hektarów opieki. Otwarcie „Ogrodów Zbiorowych” odbędzie się w Narodowej Galerii Sztuki LNDM w czwartek 27 lipca o godzinie 18.00. Wystawa będzie czynna do 24 września.