Teraz, gdy wojna trwa na Ukrainie, zainteresowanie artefaktami z II wojny światowej gwałtownie wzrosło w Europie, w tym w wodzie.

Zachęcony do stworzenia stacji nurkowej

W niektórych miejscach, zwłaszcza w południowych regionach Europy, znajdują się statki, również pozostałości po drugiej wojnie światowej, na które turyści mogą przypływać i nurkować.

Na Morzu Czerwonym w 1941 roku brytyjski frachtowiec SS Thistlegorm został zatopiony przez niemieckie bombowce. Był stosunkowo nowy, bo w 1940 r. zbudowano statek, który wcześniej odbył tylko 3 udane rejsy.

Po drugiej wojnie światowej oceanograf i filmowiec Jacques-Yves Cousteau zainteresował się tym statkiem. Według opowieści miejscowych rybaków znalazł zatopiony statek na płytkiej głębokości 30 m. To, co zobaczył Francuz, zrobiło na nim wrażenie. Statek przewoził sprzęt wojskowy: ciężarówki i motocykle, różnorodną amunicję. Po eksplozji, kiedy został zaatakowany przez bombowce, przestrzenie statku otworzyły się i można było zobaczyć różne ładunki.

Odkrycie J.-Y. Cousteau zostało na długo zapomniane, ale wróciło do pamięci w XX wieku. w ostatniej dekadzie, kiedy zrodził się pomysł rozwinięcia Sharm al-Sheikh jako centrum nurkowego. O jego rozwoju jako atrakcyjnego kurortu zadecydowało również odkrycie zatopionego w czasie wojny statku SS Thistlegorm oraz niezwykle atrakcyjne podwodne widoki.

SS Thistlegorm uznawane jest za jedno z 10 najatrakcyjniejszych i największych miejsc nurkowych na świecie.

Ślady: na przestrzeni wieków w Morzu Bałtyckim lub jego zatokach często odnajdywane są tylko tak zachowane pozostałości dawnych żaglowców. Fot. Portalmorski.pl.

Piękny statek niedaleko Gdyni

Na Bałtyku znajduje się również wiele zatopionych statków nie tylko z II wojny światowej, ale także z wcześniejszych epok. Niejednokrotnie, na różnych poziomach, sugerowano poszukiwanie miejsc, w których nurkowie mogliby nurkować w pobliżu statków na Bałtyku.

W Europie podejście do nurkowania w pobliżu okrętów wojennych jest niezwykle konserwatywne. Ponieważ wiele statków utonęło wraz z nimi, uważa się za niegrzeczne naruszanie miejsc zmarłych.

Być może z tego też powodu grupa polskich nurków z Gdyni musiała czekać cztery lata i skoordynować swoje nurkowanie do najsłynniejszego statku nazistowskich Niemiec zatopionego na polskim wybrzeżu – tankowca „T/S Franken”. Ten 130-metrowy statek został zatopiony przez radzieckie lotnictwo w 1945 r. Kwiecień. Choć od zniknięcia statku minęło 78 lat, jest on bardzo dobrze zachowany.

Spośród statków utkniętych u wybrzeży Litwy, niemiecki okręt pomocniczy „Fizylier” zalegający na głębokości 10-11 mw Karkle prawdopodobnie byłby najlepszy na wyprawy nurkowe.

W polskich mediach toczyła się nawet dyskusja, czy T/S Franken, który zatonął w Zatoce Gdańskiej pod Gdynią, powinien zostać uznany za publiczne miejsce nurkowe i organizować wyprawy nurkowe.

Polskie władze obawiają się, że wrak T/S Franken stanowi zagrożenie. Uważa się, że zbiornik może zawierać duże ilości pozostałości paliwa. Kiedy grupa nurków z Gdyni, po wieloletniej koordynacji, uzyskała pozwolenie na nurkowanie na Frankenie, poproszono ich o sporządzenie raportu ze zdjęciami i materiałem wideo stanu zbiorników tankowca, lokalizacji ewentualnych wycieków ślady produktów ropopochodnych.

Nie ma nadziei na to, by masowi nurkowie mogli nurkować w pobliżu T/S Franken, chociaż gdyńska grupa nurkowa nie wykryła żadnych wycieków paliwa z zatopionego statku. Gdyńscy nurkowie zalecali nawet otwarcie tankowca T/S Franken do nurkowania. W ten sposób statek byłby częściej obserwowany przez nurków, którzy natychmiast zgłaszaliby się, gdyby zaczęły się wycieki paliwa.

Trakcja: polscy nurkowie na T/S Franken, który zatonął w czasie wojny, niedaleko Gdyni. Fot. Portalmorski.pl.

litewskie okręty podwodne

Według różnych danych u wybrzeży Litwy wielokrotnie tonęło około 120 statków. W litewskim rejestrze wartości kulturowych zarejestrowano 17 statków, które zatonęły w litewskiej strefie ekonomicznej na Morzu Bałtyckim.

Tak duża rozbieżność pomiędzy dostępnymi danymi a jednostkami faktycznie ujętymi w wykazie wartości wynika z faktu, że większość jednostek nie została skontrolowana.

Decyduje o tym także specyfika Litwy. Większość statków zatonęła na głębokość 100 m lub więcej. Badanie ich przez nurków jest trudne, a czasem niemożliwe, ponieważ mogą nurkować tylko na głębokość do 80 m, nawet jeśli są wyjątkowo dobrze przygotowani. Takie nurkowanie trwa kilka godzin i jest częściowo niebezpieczne ze względu na zimno i ciemność głębszych wód.

W Bałtyku u wybrzeży Litwy są większe głębokości, więc nawet zbadany statek może być atrakcyjny do nurkowania rekreacyjnego. Najlepsze miejsca to takie, gdzie głębokość jednostki leżącej na dnie sięga 10-20 m. Głębokości te występują zwykle w zatokach. Dzięki temu np. zatopiony tankowiec T/S Franken w Zatoce Gdyńskiej stałby się atrakcyjnym miejscem do nurkowania.

Spośród statków utkniętych u wybrzeży Litwy, niemiecki okręt pomocniczy „Fizylier” zalegający na głębokości 10-11 mw Karkle prawdopodobnie byłby najlepszy na wyprawy nurkowe. Został zatopiony w 1944r. w listopadzie. Statek miał 60-osobową załogę i około 250 żołnierzy. Tylko 13 osobom udało się wypłynąć łodzią i uratować.

Niewiele jest danych o dwóch niemieckich transportowcach o długości 75 i 100 m, zatopionych w czasie wojny. Nie jest znana nawet dokładna data ich śmierci – wymieniony jest okres od 1942 do 1945 roku.

W pobliżu wybrzeży Litwy znajdują się szczątki żaglówek zatopionych na stosunkowo płytkiej głębokości 5-6 m. Niektóre statki zaginęły w XIX wieku. Znaleziono szczątki dwóch XVII-wiecznych statków. Nie zawsze można coś zobaczyć w pobliżu pozostałości tych statków, ponieważ piasek na dnie morskim je zmywa, ponownie odsłaniając drewniane detale statku.