Na niedawno zakończonej wystawie w Muzeum Pałacu Pańskiego „Wiek beztroski. Dzieciństwo w Wielkim Księstwie Litewskim” zaprezentowano blisko 300 obiektów z krajowych i zagranicznych muzeów, archiwów i kolekcji prywatnych. Wśród eksponatów o szczególnej wartości znalazł się obraz „Patron Węgier św.”, autorstwa słynnego artysty Bernhardsa Strigela. Władysław zawierza św. Pod patronatem Najświętszej Marii Panny król Czech i Węgier Władysław Jagiełłojc i jego dzieci Ludwik i Ona”.

Kontekst historyczny

Przedstawiciele głównej gałęzi dynastii Giedyminów pochodzenia litewskiego, która panowała w Wielkim Księstwie Litewskim (LDK), Jagiełłomi, osiedlili się w Królestwie Polskim, zasiadali na tronach królów Czech i Węgier, przejmują władzę w całej Europy Środkowej i Wschodniej. XV w. w I poł. królem Polski i Węgier ogłoszony został Władysław Varnietis, syn Jagiełły i Zofii Alšėniškė – zginął tragicznie w bitwach z Turkami pod Warną w 1444r. i przeszedł do legendy historycznej.

Jego siostrzeniec, Władysław Jagiełłot, syn króla Polski i wielkiego księcia litewskiego Kazimierza Jagiełłoisa i Elżbiety Habsburgaitė, zmarł w 1471 r. został Czechem, aw 1490 r. – królem Węgier. Rządził tymi dwoma stanami aż do śmierci w 1516 roku.

Rodzice Władysława Jagiellończyka, a później jego młodszego brata Aleksandra Jagiełłoita, który odziedziczył trony Polski i Litwy, mieli nadzieję, że Władysław będzie miał najpierw syna, który umożliwi dynastii Jagiełłoczyków utrzymanie i umocnienie władzy w Czechach i na Węgrzech. Tylko z trzecią żoną, francuską szlachcianką Anną de Foix, Vladislovas Jogailaitis miał dwoje dzieci – córkę Ona i syna Ludwika.

Jeszcze przed narodzinami dzieci kancelaria królowej polskiej i wielkiej księżnej litewskiej Elżbiety Habsburgaitė wysłała w jej imieniu na Węgry swojego syna Władysława Jagiełłojcza, aby nauczył go, jak należycie wychować spodziewanego następcę tronu.

Tekst ten, traktowany jako traktat pedagogiczny, porusza różne tematy związane z opieką i wychowaniem dzieci, począwszy od karmienia piersią, a skończywszy na wartościach, które należy pielęgnować – moralności, grzeczności, pokorze. Przypuszcza się, że sama Elżbieta nie tylko dyktowała ten tekst, ale prawdopodobnie go nie widziała. Nie ustalono autora listu. Jednak Władysław Jagiellończyk, władca Czech i Węgier, nie mógł od razu skorzystać z tej rady, gdyż w 1503 roku urodziła mu się pierwsza córka Ona. Trzy lata później, w 1506 roku, urodził się wreszcie chłopiec – Ludwik, następca tronu, ale jego matka i Anna, żona Władysława Jagiełłowita, zmarły przy porodzie.

Okoliczności powstania

Obraz przedstawia św. Władysława, patrona Węgier, który zawierza św. Pod patronatem Najświętszej Maryi Panny król Czech i Węgier Władysław Jagiełłojt oraz jego dzieci Ludwik i Ona. Obraz ten został namalowany przez słynnego niemieckiego malarza tamtych czasów, Bernharda Strigela, który pochodził z rodziny malarzy z Memmingen i został wybrany przez Świętego Cesarza Rzymskiego Maksymiliana I Habsburga na swojego nadwornego malarza.

Są to jedne z pierwszych portretów realistycznych, które wywarły ogromny wpływ na późniejszy rozwój samego gatunku portretu w Europie Środkowej. Tym samym artysta, który stworzył portret Władysława Jagiełłoisa i jego dzieci, Ona i Ludwik, był jednym z najlepszych europejskich malarzy tamtych czasów, pracującym dla samego cesarza.

Portret Trzech Jagiełłoczyków powstał w 1515 roku, kiedy to Władysław Jagiełłot z dziećmi i bratem Zygmuntem Jagiełłoitem, królem Polski i wielkim księciem litewskim, odwiedził Wiedeń – brał udział w obchodach tzw. podwójnej unii Jagiełłoczyków i Habsburgów w katedrze św. Szczepana.

Cesarz Maksymilian I uzgodnił z Władysławem Jagiellończykiem, że jego córka Ona wyjdzie za mąż za samego cesarza lub któregoś z jego wnuków – przyszłych cesarzy Karola lub Ferdynanda, a jego syn Ludwik poślubi wnuczkę cesarza Marii Habsburgaite. Ostatecznie Ona Jogailaitė została żoną Ferdynanda Habsburga (króla Węgier i Czech w latach 1526-1527 oraz Ferdynanda I, cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego od 1558 r.).

Ten podwójny mariaż dynastyczny między Jagiełłomi a Habsburgami miał zapewnić obu rodzinom harmonijne następstwo tronów królewskich w Europie Środkowej, w przypadku zaniku jednej z dynastii. Jak pokazała historia, układ i los sprzyjał Habsburgom. Unia Jagiełło i Habsburgów, oparta na podwójnym mariażu dynastycznym, miała izolować księstwo moskiewskie, które charakteryzowało się już agresywnymi działaniami i międzynarodowymi intrygami.

Znaczenie ikonograficzne

Uważa się, że portret Jagiełłojcza został namalowany w 1515 r. na zlecenie samego Władysława Jagiełłojca. Portret jest uważany za wotum, czyli dzieło sztuki, które wyraża podziękowanie lub prośbę klienta. W rzeczywistości obraz przedstawia klęczącego świętego. Władysław, XI wiek. Król Węgier i patron tego królestwa. Święty przedstawia króla Czech i Węgier Władysława Jagiełłojca i jego dzieci Ludwika i Ona św. Maryi Dziewicy i zawierza opiece Matki Bożej całą rodzinę Jogailaičich.

Choć obraz został zniszczony i odrestaurowany, św. Na obrazie Władysława widać rysy twarzy samego starego i brodatego Władysława Jagiełłoewicza. 1515 miał 59 lat i cierpiał na choroby, z trudem chodził i rok później zmarł, ale sam Władysław Jagiellończyk jest przedstawiony znacznie młodszy – idealny, energiczny młody władca.

Jego klęczące dzieci Ludwik i Ona są namalowane za ojcem i patronem. Ludvik miał wtedy dziewięć lat, Ona dwanaście. Wydaje się, że obrazy ich dwóch twarzy zostały bardziej zniszczone przez czas i bardziej odrestaurowane.

Na portrecie nie ma Anny de Fois, żony Władysława Jagiełłoewicza i matki jego dzieci, która zmarła dziewięć lat temu. Z lewej strony obrazu, pod baldachimem udrapowanym tkaniną, wstawiony jest pusty tron ​​królewski. Atrybut ten potwierdza, że ​​Najświętsza Maryja Panna prosi Matkę Bożą o opiekę nad Jagiełłońską młodzieżą, która utraciła swoją ziemską matkę, aby pomogła im bezpiecznie kroczyć drogą życia i łagodnie odziedziczyć królewskie trony.

Należy zauważyć, że obraz ten jest jednym z pierwszych dzieł malarstwa, na którym przedstawiono nawet portrety kilku przedstawicieli dynastii Jagiełłojców. Dlatego też dzieło jest między innymi ważnym źródłem ikonografii dla portretów postaci historycznych.

Część Ludvikos Jogailaitis

W tym samym 1515 roku cesarz Maksymilian I zamówił także u nadwornego malarza B. Strigela portret swoich krewnych, na którym przedstawieni są także członkowie rodziny cesarskiej – jego syn Pilipas Ličenis, jego żona Marija Burgundietė , jej wnukowie Ferdynand i Karolis oraz jej syn teść z mężem swojej wnuczki Ludvikasem Jogailaitisem.

Obraz ten przedstawia ponowne zjednoczenie rodziny cesarskiej, do którego nigdy nie doszło, gdyż w 1515 roku Filip Wielki i Maria Burgundzka już nie żyli, a Ferdynand przebywał jeszcze w Hiszpanii. Co ciekawe, w tym zbiorowym portrecie Habsburgów Ludvikas Jogailaitis ukazany jest jako członek rodziny cesarskiej.

Mimo nadziei dynastycznych i perspektyw politycznych, jakie dawało podwójne małżeństwo, losy Ludwika Jagiełłowitego potoczyły się tragicznie. w 1516 roku po śmierci ojca Ludwik, który miał zaledwie 10 lat, odziedziczył trony królów Węgier i Czech, ale oba kraje były skutecznie rządzone przez regentów i mecenasów.

Kiedy Ludwik osiągnął pełnoletność, jego inteligentna żona Marija Habsburgaitė pomogła mu rządzić upadłymi ziemiami i przeciwstawić się tureckiej agresji, ale w 1526 roku Ludvikas Jogailaitis padł ofiarą walk z Turkami pod Mohaczem.

Co ciekawe, Liudvikas Jogailaitis i brat jego dziadka, Vladislovas Varnietis, zginęli w walkach z Turkami mając zaledwie 20 lat. Marija Habsburgaitė, wdowa po Ludvikosie Jagiełłoicie, wkrótce opuściła Węgry i Czechy, przeniosła się do Niderlandów Hiszpańskich i przez wiele lat była ich władczynią.

Losy Ona Jogailaitė

1515 szczęśliwszy los spotkał ród Ferdynanda I Habsburga i Ona Jogailaitė, utworzony na podstawie wiedeńskiej umowy o podwójnym małżeństwie. Zgodnie z tą umową małżeńską, po śmierci Ludwika Jagiełłojcza, trony królów Węgier i Czech objął jego przyrodni brat Ferdynand I Habsburg, w 1531 r. po zostaniu królem Niemiec i Rzymu, a w 1558 r. -1564 były cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

Wraz z żoną Ona Jogailait, Ferdynand I miał aż piętnaścioro dzieci, a oboje stali się przodkami gałęzi austriackiej dynastii Habsburgów, żyjącej do dziś.

Ich dwie córki – Elżbieta i Kotryna – wyszły za mąż za kuzyna Ona Jogailaitė, wielkiego księcia litewskiego i króla polskiego Zygmunta Augusta. Pamięć o Ferdynandzie I i Ona Jogailaitė, zarówno za ich życia, jak i po ich śmierci, zachowała się nie tylko w rządzonych przez nich krajach – Austrii, na Węgrzech, w Czechach, ale także w Polsce i na Litwie. Na przykład tzw. Pałac Panów w Kownie (Seneji Kaunas kunikaičiai raimai, Muitinės str. 2 – red. Post.) ozdobiony był terakotowymi framugami okiennymi z portretami Ferdynanda I i Ona Jogailaitė.

Tak więc niewielki obraz olejny i temperowy (43 x 30,8 cm) artysty B. Strigelisa na tekturze z lipca, przechowywany obecnie w Muzeum Sztuki w Budapeszcie (Szépművészeti Múzeum), może opowiedzieć nawet zagadkowe historie, bardzo ważne dla rozwój państw Europy Środkowej i Wschodniej, ukazany z perypetiami dzieciństwa i młodości władców, by odsłonić intrygujące mechanizmy zapewniające powiązania dynastyczne i sukcesję tronów oraz często tragiczne losy przywódców.